SONUÇ
Çalışmamız boyunca işaret ettiğimiz gibi sumerologların hemen hemen hepsi Sumer diline temeli Ural-Altay dillerinden oluşan bitişimli Agglutinativ (iltisakî) dil grubunda yer veriyorlar. Onlardan birkaçı Sumer dilini Ural-Altay dilleri veya Türk dili ile doğrudan doğruya akraba sayarak , hatta ona Proto-Türk dili diyerek adlandırmaktadır. Ancak buna karşılık, bu dilin günümüzdeki dillerin hiçbiri ile akrabalığını ispat etmenin mümkün olmadığını düşünenler de var. Ama biz bu son grupdaki bilim adamlarının Sumer dilini İndo-German ve Samî dillerin dışında, hangi dillerle karşılaştırdıktan sonra böyle sonuç çıkardıklarını bilmiyoruz. Belki de onların bu dili Türk dilinin çeşitli lehçeleri, özellikle sözcük hazinesi çok zengin olan Türkmen dili ile karşılaştırma imkânı olmamıştır.
Biz bu başlangıç tecrübemizde bile, eğer Sumer dilinin şimdiki ayakta olan dillerin birisi ile akrabalığını ispat mümkün olursa, güçlü ihtimalle o dil Türkmen dili olacaktır inancına vardık. Çünkü hem dil yakınlığında hem de uygarlığın diğer yönlerinde de ikna edici gerçekler bulunmaktadır.
Meselenin diğer bir önemli yönü ise, tarihçiler ve sumerologların çoğunluğunun Sumerlilerin Orta Asya’dan (Türkistandan) Mezopotamya’ya göçüp gelmiş olmasının altını çizmeleridir. Biz bu konuda ünlü uzmanların eserlerinden yeteri kadar örnekler getirmiştik. Ancak konunun önemli olduğu için, sözlerimizin sonunda da gene birkaç örnek eklemeyi yerinde bulduk.
“Dünya Sanatının Büyük Tarihi” adlı eserin Sumerlilerle ilgili bölümünde şöyle satırları görüyoruz: “Tahminen M.Ö. 3000’li yıllarda Güney Mezoptamya’da Sumerlilerin hüküm sürmesi başlıyor. Onlar Hazar Denizi’nin ötesindeki çukur yerlerden (çöllerden) gelme ihtimali güçlü olan Asyalı halktır. Sumerliler oradan kendileri ile yüksek düzeyde gelişmiş tarım teknolojisini getirmişlerdir.”[231]
Arkeoloji biliminin en yeni kazılarını içeren kitaplardan olan bir diğer eserde de şöyle fikirler ortaya konuyor: “Bu nereden geldiği sorunu ise üzerinde çok tartışma cereyan eden, ancak henüz kendi çözümünü bulamamış bir sorundur. Bazı araştırıcılar onların aslını Kafkasya’dan, diğer bir grup ise Hazar denizinin etrafından veya Hint’den sayıyorlar. Ancak bu konuda denmesi mümkün olan şey, onların M.Ö. 4500 yıllarında Mezopotamya’da yaşayan Samî kavimlerden olmadığıdır.”[232]
Arkeologların bu son sözlerini esas alırsak, Sumerlilerin ana yurdu Türkmenistan olmalıdır diye düşünüyoruz. Çünki nihayet Türkistandan, Kafkasya’dan ve Hint’den söz geçiyor. Hindistan konusunda geçen bölümlerde de işaret ettiğimiz gibi eski Hint medeniyetinin kurucuları M.Ö. 4000 yıldan itibaren bu günkü Türkmenistan’ın sınırlarından oraya göç eden Dravidiler olmuştur. Onların dilleri Turan dil grubuna dahildir. Aryanlar ise daha son dönemlerde Hindistan’a girerek Dravidileri güneye doğru sürmüşlerdir. Yani, eğer Sumerliler Hindistan’dan Mezopotamya’ya varmış olsalar da bunlar Dravidiler olmalıdır.
Kafkasya ve Azerbaycan’a gelince, bu ülkeler tarihçilerin açıklamasına göre Orta Asya’dan (Türkistan’dan) akın akın göç ederek doğu Avrupa’ya, Anadolu’ya, Mezopotamya’ya doğru giden insan toplumlarının, özellikle Türk dilli kavimlerin geçdiği hem de birbirleri ile kaynaşarak yeni yeni kavimleri meydana getirdiği bölge olmuştur.
Biz öne sürdüğümüz fikirlerimizin bir türlü bilimsel kanıtı hükmünde, pek çok ciltden oluşan “Dünya Uygarlık Tarihi” ni yazan çok ünlü arkeolog ve tarihçi Will Durant’ın bizim konumuzla ilgili düşünceleri ile sözlerimizi noktalıyoruz. Bu bilim adamı bu büyük eserinin birinci cildinin:
“Uygarlık Beşikleri: Orta -Asya “Anau” (Änev), aklı şaşırtan yollar” başlıklı bölümünde şöyle yazıyor:
“Çalışmamızın bu bölümünü “uyğarlık nereden başlıyor? “ diyen, çözülmedik mesele ve cevabını bulmadık soruya özelleştirmeyi uygun bulduk.
Biz jeologlar tarihten önceki uzak geçmişin dumanına girmeye çalıştığımız zaman, günümüzdeki Orta Asya’nın kurak çöllerinde eski çağlarda hoş ve çiğli (nemli) hava şartları olmuş olduğunu sanıyoruz ve bu bölgelerde hem göllerin hem de bol sulu ırmakların bulunmuş olduğunu görüyoruz. Buzların en son kez çekildiği jeolojik dönemde o bölgelerde kuraklık oluyor ve yağmur suyu ise buralarda oluşup gelişen köylerin ve kentlerin saklanıp kalabilmesi için yetmemiştir. Buna göre de bu bölgedeki insanlar kendi yurtlarını su arayarak terk etmeye mecbur olup dünyanın dört yanına dağılıyorlar Bakteriya gibi yarı gövdesi kumda gömülüp kalmış kentlerde çok kalabalık bir nüfusun yaşamış olduğunu görüyoruz. Hatta 1868 yılında Batı Türkistan’ın 80.000 nüfusu hareket edip gelmekte olan çölleşme derdinden korkarak yurtlarını terk etmeye mecbur oluyorlar.
1907 yılında Pumpelli “Anau”da (Güney Türkistan’da) M.Ö. 9000 yılına ait olan uygarlığın kalıntısı sayılan taş aletleri ve başka şeyleri kazıp çıkardılar. Biz burada arpa, buğday, darı gibi tahılların ekilip yetiştirilidiğini, bakır gibi madenlerin kullanıldığını, hayvanların evcilleştirilip yetiştirildiğini ve seramikten yapılmış süs eşyalarının kullanılmış olduğunu görüyoruz. Biz bu düşünceden hareket etmekle, kendi meçhülümüze ait şöyle bir fikri öne sürüyoruz:
Yağmursuz göğün yüklenmesine ve kuraklığa maruz kalan çöl toprağının baskısına dayanamayan nüfus, üç yana dağılarak, yarattıkları uygarlığı da kendileri ile götürdüler. Onlar, doğuya doğru Çin, Mançurya ve Kuzey Amerika’ya kadar, güneye doğru Hindistan’a batıya yönelik de Elâm, Sumer, Mısır hatta İtalya ve İspanya’ya kadar varıyorlar.
Susa’da (bugünkü güney-batı İran’da yerleşen “Şuş” da B.G.) eski Elâm’dan kalmış çok eski uygarlığın kalıntıları Anau (Änev) uygarlığı ile o kadar benzerdir ki, insanda uygarlığın başlangıç döneminde, tahminen M.Ö. 4000 yıllarda Susa ile Anau (Änev, Anav) arasında kültürel ilişkiler saklanmış olmasını savunmaya temel sağlıyor. Bunun gibi benzerliklerin ve yakın akrabalığın, hem Anau ile Mezopotamya hem de eski Mısır sanatı ve el işlerinde de bulunması, bu ülkelerin arasında da tarihten önceki dönemlerde ilişkilerin var olmasını hatırlatıyor.”[233]
Araştırmacı sözünün devamında Sumerlerin de ya Orta Asya’dan ya Hindistan’dan veya Kafkasya’dan gelme ihtimalini öne sürerek, Sumer dili ile Moğol dilinin arasında var olan benzerliğin de altını çizerek, kendisinin bu konulardaki nihai fikrini “Yakın-Doğunun batı uygarlığına kattığı katkıları” konu başlığı altında şöyle açıklıyor:
“Yazıya geçmiş tarihin en azından 6 bin yıl yaşı vardır. Bizim elimizdeki bilgilere göre bu sürecin tam yarısında insanlık hareketinin merkez noktası Yakın-Doğu olmuştur. Yakın-Doğu diyerek belirsiz adresten biz, bütün Doğu Asyaya’yı göz önünde bulunduruyoruz. Bu ise Rusya ve Karadeniz’in güneyini, Hindistan ve Afganistan’ın batısını, daha genişletirsek, Yakın-Doğu ile ilişkide olan Mısır’ı da kapsayan bir genişliktir.
Bu belirsiz tasvir edilen genişlikte yaşayan fevkalâde çalışkan ve yaratıcı kavimlerin oluşturduğu çeşitli uygarlıkların birbirine etkisi ve katılması sonucu tarımcılık ve ticaret ilişkileri, at beslemek ve araba üretmek, para kullanmak ve kredi sistemini yola koymak, dokumacılık ve el işleri, hükûmet ve kanun, matematik ve tıp, bilimsel esasta yer sulama sistemi, geometri ve astronomi, takvim, saat ve müçe hesabı (on iki hayvanlı takvim sistemi), yazı ve alfabe, kâğıt ve mürekkep, kütüphane ve okul yerleri, edebiyat ve saz sanatı, ressamlık ve mimarlık, tek tanrıya inanç ve tek eşlilik, çeşitli süs eşyaları ve güzelliği korumak, yurt gelirlerini hesaplamak ve vergi sistemini düzenlemek vb. meydana gelmiştir.
Hem Amerika’nın hem de Avrupa’nın bugünki kültürü Kirit adası, Yunan ve Rum aracılığı ile, doğudan bu uygarlıktan alınarak meydan gelmiştir. Aryanların kendileri uygarlığın yaratıcısı olmayıp, belki onu Babil ve Mısır’dan almışlardır. Örneğin, Yunanlılar kendilerinden 3 bin yıl önce doğuda yaratılan ilim ve sanatı, savaşta yağmalanan ganimet veya pazarlıkta kazanılmış para gibi elde etmişler. Bunun sonucunda onlar, kendilerinin yaratma yeteneğinden fazla olan bir kültürü dışardan alarak sahip olmuşlardır.
Eğer biz de kendi kültürümüzün gerçek kurucularına saygı göstermek istersek, o zaman Orta Asya’ya şükranlar sunmalıyız.”[234]
Begmırat Gerey
Berlin / 19 Mayis 2003
KAYNAKÇA
-Ahmat, Bekmırad. 1987. Andalip hem Oguznameçilk däbi.Aşgabad.
-Ahmat, Bekmırat. 1988. Göroğlınıñ Izları. Aşkabat.
-Akpınar, Turgut. 1983. Türk Tarihinde İslâmiyet. İstanbul.
-Anıl, Çeçen. 1976. Türk Devletleri. Ankara.
-Antonova Y. V. 1984. Oçerki Kulturi Drevnih ZemledelssivPredney
i Sredney Azii. Moskova
-Arazkulıef, S. et all. 1977. Türkmen Dilinin Diyalektolojik Sözlüğü.
Aşkabat.
-Atanyaz, Solanşa. 1994. Şecere. Aşkabat.
-Balkan, Kemal. 1997 “Eski Önasya’da Kut (ve ya Gut) halkının
dili ile Türkçe Arasında Benzerlik” Erdem dergisi, cilt 6, sayı 16.
İstanbul.
-Becker, Friedrich. 1980. Geschichte der Astronomie. Zürich.
-Berlitz, Charls. 1982. Die Wunderbare Welt der Sprache. Wien-
Hamburg.
-Bilgiç, Emin . 1980. “Sümerler” maddesi, Türk Ansiklopedisi, cilt:
30, s. 115-119. Ankara
-Caferoğlu, Ahmet. 1984. Türk Dili Tarihi. İstanbul.
-Candan, Ergun. 2002. Türkler’in Kültür Kökenleri. Istanbul.
-Csöke, Sandor. 1979. The Sümerien and Ural-Altaik elements in the
Old Slavic Language. München.
-Çığ, Muazzez İlmiye. 1995. Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümerdeki
Kökleri. İstanbul.
-Çıg, Muazzez Ilmiye. 1996. Sumerli Ludingirra. Istanbul
-Çıg, M. I. 1997. Ibrahim peygamber, Istanbul
-Deimel, Anton. 1939. Sümerische Grammatik mit Übungsstücken
und zwei Anhängen-Liste der gebräuchlischsten Keilschriftzeichen
mit ihren Urbilden und den Hauptbedeutungen. Roma.
-Delitzsch, Friedrich. 1914a. Kleine Sümerische Sprachlehre.
Leipzig.
-Delitzsch, Friedrich. 1914b. Sümerische Glossar. Leipzig.
-Diyakonof, V. & V. Kuvalof. 1969. Tarih-i Cihan-i Bastan. Tahran.
-D.L.T. 1992 = Kaşgarlı Mahmut. 1992. Divanü Lugat-it-Türk, I-IV,
(Çeviren: Besim Atalay). Ankara.
-Durant, Will. 1985. Kulturgeschichte der Menschheit, B.1. Köln.
-Delitzsch, Friedrich. 1914a. Kleine Sümerische Sprachlehre für
Nichtassyriologen, Leipzig.
-Delitzsch, Friedrich. 1914b.Sümerische Glossar, Leipzig.
-Falkenstein, Adam. 1959. Das Sümerische. Leiden.
-Farrohi, Bacelan. Aferineşe Cehan där Asatir (Sümer). Tehran.
-Faster, Richard. 1980. Sprache der Eiszeit. Müchen.
-Fischl, Johann. 1964. Geschichte der Philosophie. Graz, Wien,
Köln.
-Furugi, Mohammed Ali. 1965. Seyre Hekmet der Urupa. Tehran-
1965.
-Gabain, Annamarie, von. 1985. “Eski Türkçenin Grameri” (Çev:
Mehmet Akalın). Ankara.
-Geiss, Imanuel. 1994. Epochen und Strukturen. Grundzüge einer
Universalgeschichte für die Oberstufe. Frankfurt am Main.
-Green, M. W. & J. Nissen. 1987. Zeichenliste der Archaischen
Texte aus Uruk. Berlin.
-Grönbech, Kaare. 1995. Türkçenin Yapısı, (Çeviren Mehmet
Akalın). Ankara.
-Gulla, Nazar. 1986. Gadımdan Galan Nushalar. Aşkabat.
-Gulla, Nazar. 1994. “Köki Çuññur Türkmenim”, Yaşlık Jurnalı,
sayı: 1. Aşkabat.
-Gürün, Kamuran. 1981. Türkler ve Türk Devletleri. Ankara.
-Hamzaef, M. Y. et all. 1962. Türkmen Dilinin Sözlüğü. Aşkabat.
-Hans Joachim Störig. 1987 Abenteuer Sprache. Berlin.
-Hommel, Fritz. 1925. Ethnologie und Geographie Des Alten
Orients. München.
-Huk, Henri Samoil, 1991. Asatire Havermiyane, Tehran-enteşarete
Rovşengeran.(farsca metni)
-Hübner, B. & Reizammer, A. 1987. İnim Kiengi 2-1, Sümerisch in
Wort und Schrift, Marktredwitz, 1987
-Hübner, B. & Reizammer, A. 1987. İnim Kiengi 2-2, Sümerisch in
Wort und Schrift, Marktredwitz, 1987
-Hübner, B. ve Reizammer, A., İnim Kiengi 3, Sumerische in Wort
und Schrift Marktredwitz, 1987.
-Ifrah, Georg. 1991. Universalgeschichte der Zahlen, Frankfurt-
Main, New York.
-International Bibles Students Association. 1979. Broklyn, New
York, Good News-to make you Happy.
-İrece, İskenderi. 1985. Där Tarikiye Hezareha . Paris
-Ismet Parmaksızoglu ve Y. Çaglayan ;Genel Tarih; Ankara-1986
-Jaspar, Nissen. 1987. Welsches Pferd ist das? Stuttgart.
-Jaspers, Karl. 1949. Vom Ursprung und Zeit der Geschichte.
München.
-Jonas, Doris & Jonas A. David. 1979. Das erste Wort. Hamburg.
-Karalıoğlu, Seyit Kemal. 1973. Türk Edebiyatı Tarihi. İstanbul.
-Karl, Müller Verlag, Archeologie Die Abantuer und Entdeckungen,
Salzburg-1990.
-Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü. 1991. Ankara.
-Köse, Mäti. 1990. Korkut Ata. Aşkabat.
-Kramer, Samuel Noah. 1961. Sümerische Literar Texte aus Nippur,
Band I.Berlin., Band II. 1967 Berlin.
-Kramer, Samuel Noah. 1971. Mesopotamien. Hamburg.
-Kuraeva, Gurbancemal. 1994. “Türkmen Heykeltaraşlık Sunğatınıñ
Kökleri”, Türkmen Medeniyeti Jurnalı, sayı: 2. Aşkabat.
-Mahtımgulı Divanı. 1907. Taşkent.
-Mämmedof, Muhammet. 1993. “Türkmenistanıñ Gadımı
Arhitekturası”, Türkmen Medeniyeti Jurnalı, sayı: 1. Aşkabat.
-Margueron, Jean-Claude. 1989. Die Grossen Kulturen der Welt.
München.
-Masson V. M. 1981. Altintepe, Leningrad
-Masson V. M. 1987. Das Land der tausend Städte. München
-Mateveev, K. & Sazanova, A. 1986. Zemlya Drevnego Dvureçie.
Moskova.
-Meyers Enzyklopädische Lexikon. 1975. Manheim.
-Morteza Ravendi.Trihe Ectemaiye Iran, birinci cilt, Tahran-1978
-Mohämmädcevade Mäşkur. 1985. Iran där Ähde bastan, Tahran.
-Moskati, Sabatino. 1979. Wie erkenne ich Mesopotamische Kunst.
Stuttgart und Zürich.
-Nevruz 1995 = Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Sempozyumu
Bidirisi, 1995. Ankara.
-Nissen, Hans J., 1990. Grundzüge einer Geschichte der Frühzeit des
Vorderen Orient. Darmstadt.
-Oberhuber, Karl. 1972. Die Kultur des Altesorient. Frankfurt am
Main.
-Ödek Ödekof , 1990. Sumer hakda kelam agız. Yaşlık jurnalı sayı
12. Aşgabad
-Parrot, Andre´. 1960. “Sumer”, München.
-Pirniya, Hasan. 1983, Tarihe İrani Bastan, Tehran-Donyaye Ketab.
-Poebel, Arno. 1923. Grundzüge der Sümerischen Grammatik.
Rostok.
-Poppe, Nikoleos. 1953. Ein altes Kulturwort in den Altaischen
Sprachen. Helsinki.
-Poppe, Nikoleos. 1990. Bermerkungen zu G. J. Ramsted’s
Einführung in die Altaische Sprachwissenchaft. Helsinki.
-Pöbel, Arno. 1923. Grunzüge der Sümerischen Grammatik. Rostok.
-Radloff, Wilhelm Radloff. 1910. Kudatku Bilik des Jusef Chass-
Hadschib Aus Balasagun. St. Petersburg.
-Radloff, Wilhelm. ORHUN “Moğolistan Tarihi Eserleri” Ankara-
1995
-Ravendi, Murteza. 1963. Tarihe ictimaiye Iran, Tahran
-Rawlinson, Jerge. 1873. The Sixth Great Oriental Monarchy.
London.
-Sariyanidi, Viktor, 1994. “Gadımı Garagumuñ Beyik Medeniyeti”,
Türkmen Medeniyeti Jurnalı, sayı: 1. Aşkabat.
-Schmökel, Hartmut. 1961. Kulturgeschichte des Altenorient.
Stuttgart.
-Sencer, Muzaffer. 1974. Dinin Türk Toplumuna Etkileri. İstanbul.
-Soden & Landsberger 1965 = Soden Wolfram Von & Landsberger,
B. 1965. Die Eigenbegrifflichkeit der Babaylonischer Wissenchaft.
Darmstadt.
-Soden, Wolfram Von. 1985. Einführung in die Altorientalistik.
Darmstadt.
-Stein, Verner.1998 Der Neue Kultur Fahrplan. Berlin.
-Störig, Hans Joachim 1987 Abenteuer Sprache. Berlin.
-Sümer, Faruk. 1999(5.yayın) Oğuzlar(Türkmenler) .
-Tekin, Talat. Orhun Yazıtları 2003 Istanbul
-Tekin, Talat. 1993. Türkçe-Japonca
-The Holy Bible in İran, reproduced by...., 1983-3
-Thomsen, Wilhem. 1993. Orhon ve Yenisey Yazıtlarının Çözümü.
(Çeviren: Vedat Köken). Ankara.
-Tuna, Osman Nedim. 1990. Sümer ve Türk Dillerinin Tarihi İlgisi
ile Türk Dilinin Yaşı Meselesi. Ankara.
-Türk Ansiklopedisi. 1980. 30. Ankara.
-Türkler. 1. cilt 2002. Ankara.
-Türkmen Diliniñ Gısğaça Dialektologik Sözligi. 1977. Aşkabat.
-Türkmen Diliniñ Sözligi, Aşkabat-1962.
-Türkmen Edebiyatının Tarihi. 1975. Aşkabat.
-Türkmenistan SSSR-niñ Tarihi. 1959. Aşkabat.
-Türkmen-Sovet Ensiklopediyası. 1978. Aşkabat.
-Uhlig, Helmut. 1976. Die Sümerer, Volk am Anfang der
Geschichte. München.
-Uraz, Murat. 1994. Türk Mitolojisi. İstanbul.
-Vambery, Hermann. 1870. Das Turkenvolks. Osnabrück.
-Vambery, Hermann. 1872. Geschichte Buchara’s oder Transoxanien. Stuttgart.
-Vambery, Hermann. 1878. Ethimologisches Wörterbuch der Turko-
Tatarischen Sprachen. Leipzig.
-Veliev, Kamil. 1988. Elin Yaddaşı Dilin Yaddaşı. Bakı.
-Weirich, Rudolf & Bürk, Gerhard. 1972. Gründzüge der Geschichte,
Belin-München.
-Werner, Gorbaracht. 1983. Kennen Sie Pferde. Hamburg.
-Zakar, Andereyas. 1971. “Current Antropologie”, A World Journal
of the Sceinces of Man, February-1971.
-Zehtabi 2000 = Muhammedtagi Zehtabi (Kirşçi). 2000. İran
Türklerinin Eski Tarihi, I-II. Tebriz.
-Zeri, Mustafa. 1991. Yusuf ve Zoleyha. Bakı.
[1] Frugi, Muhammedali. „Seyre Hikmet der Urupa“1.cild 1965 Tahran, s. 106-108
[2] “Türkler“ s. 480-483. 2002. Ankara
[3] Türkler. 2002, s. 480-483
[4] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit Übungen und zwei Anhänger Liste der gebrauchlischsten Keilschriftzeichen mit Urbilden und den Hauptbedeu-tungen. S. 1, Roma
[5] Kramer, Samuel Noah. Mesopotamien. S. 8-14. 1971, Hamburg
[6] Falkenstein, Adam. Das Sumerische, s. 11-14. 1959, Leiden
[7] Parlar (Partlar, Yunanca Parfian) şimdiki Türkmenlerin bir boyu. Türkmenistan’ın çeşitli yörelerinde bilhassa
Partların başkenti olan Nusay’in çevresinde yaşamaktadırlar.
[8] Türkmen-Sovyet Ansiklopedisi, 8. cilt, s. 41. 1978, Aşkabat
[9] Turgay Tüfekçioglu. ORKUN DERGISI, Agustus 2004
[10] Rusliyakof, Türkmen Halkının Gelip Çıkışı, Aşkabad, 1956, Bu kitap Begmırad Gerey
tarafından Farsçaya
çevrilmiştir: “Peydayeş-e Halg-e Torkmen”.
[11] Gulla, Nazar. Köki çuññur Türkmenim. Yaşlk Jurnal, s. 16. 1994, Aşkabat
[12] Çeçen, Anil. Türk Devletleri, s. 10. 1976, Ankara
[13] Ismet Parmakszoglu ve Yaşar Çaglayan. Genel Tarih, s. 296-7. 1986, Ankara
[14] “Türkler” s. 483. 2002, Ankara
[15] Türk Ansiklopedisi, cild.30, s. 115-119. 1980, Ankara
[16] Türkmen-Soviyet Ansiklopedisi, 8.cilt 1978, s.108
[17] Hasan Pirniya. Tarihe Irane bastan. 1983, Tahran. s. 113-114
[18] Gürün, Kamuran. Türkler ve Türk devletleri. 1981, Ankara s. 31-35
[19] Nissen, Hans J. Grundzüge einer Geschichte der Frühzeit des Vorderen Orient. 1990, Darmstadt. S. 71-75
[20] Meşkur, Mohammadjävad. Iran der Ahde bastan. 1985, Tahran. s. 115
[21] Oberhuber, Karl. Die Kultur des Altesorient. 1972. Frankfurt M., S. 43-44
[22] Nuh Tufanı’nın Sümer kültürü bağlamında ele alındığı aşağıdaki çalışmalar da dikkate değerdir. Muazzez İlmiye
Çığ, Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, Kaynak yayınları, 2. baskı, 1996, İstanbul.
[23] Delitzsch, Friedrich. Sumerische Sprachlehre, 1914 Leipzig, s. 206
[24] Poppe, N. Bemerkungen zu G. J. Ramsted´s Einführung ... 1990 Helisinki, s. 11
[25] Ö. Ödekof. Sumer hakda kelam agz. Yaşlk jurnal 1990 say 12 Aşkabat
[26] Gulla, Nazar. Kökü Çuññur Türkmenim. Yaşlk jurnal 1994 say 1, Aşkabat.
[27] Soden Wolfram von & Landsberger, B. Die Eigenbegrifflichkeit der Babylonischer Wissenschaft. 1965 Darmstadt, s. 18
[28] Störig, Hans Joachim. Abenteuer Sprache. 1987 Berlin, s. 297-8
[29] Stein, Verner. Der Neue Kultur Fahrplan ,1998 Berlin, s. 20
[30] Uhlig, Helmut. Die Sumerer-Volk am Anfang der Geschichte. 1976 München, s. 88-94
[31] Uhlig, Helmut, a.g.e., s. 88-94
[32] Falkenstein, Adam. Das Sumerische. Leiden 1959, s. 14
[33] Falkenstein, a.g.e., s. 15
[35] Tekin, Talat. Orhon Yazıtları... 2003 Istanbul, s. 105
[36] Delitzsch, Friedrich. Sumerische Glossar, 1914 Leipzig, s. 236
[37] Delitzsch, Friedrich. Sumerische Glossar, 1914 Leipzig, s. 172
[38] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit Übungen ... ,s. 57
[39] Delitzsch, Friedrich, a.g.e., s. 3
[40] Delitzsch, Friedrich, a.g.e., s. 10
[41] Kramer, Samuel Noah. Mesopotamien. 1971 Hamburg, s. 11
[42] Sarianidi, Viktor. Türkmen Medeniyeti jurnalı 1994 sayı 1. s. 32
[43]Deimel, Anton. 1939 a.g.e., s. 180
[46] Sencer, Muzaffer. Dinin türk Toplumuna Etkileri. 1974, Istanbul., s.43-58
[47] Sancer, Muzaffer, a.g.e., s. 57-58
[48] Bu konu ile ilgili olarak bkz. Muazzez İlmiye Çığ, Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni, Kaynak yay. 2.
baskı, 1996, İstanbul. Aynı yazar, İbrahim Peygamber, Kaynak yay. 1. baskı, 1997, İstanbul.
[49] Kramer, Samuel Noah. Mesopotamien. 1971 Hamburg, s. 98
[50] Soden, Wolfram Von. Einführung in die Altorientalistik. 1985 Darmstadt, s.166
[51] Kramer, Samuel Noah, a.g.e., s. 100-101
[52] Emin Bilgiç, “Sümerler” maddesi, Türk Ansiklopedisi, cilt: 30, s.122
[53] Kramer, Samuel Noah, a.g.e., s. 102-105
[54] Nevruz 1995: Türk Kültüründe Nevruz Uluslararası Sempozyumu Bildirisi. 1995 Ankara, s. 207-208
[55] Nevruz 1995: a.g.e., s. 149
[56] Türk Edebiyatı Tarihi. 1973 Ankara, s. 23
[57] Hommel, Fritz. Ethnologie und Geographie Des Alten Orients. 1925 München, s. 21-22
[58] Soden, W. Von. Einführung in die Altorientalistik. 1985 Darmstadt, s. 189-190
[59] Kramer, Samuel Noah, a.g.e., s. 42
[60] Candan, Ergun. Türklerin Kültür Kökenleri, 2002 Istanbul, s. 24
[61] Sancer, Muzaffer, 1974, a.g.e., s. 31-33
[62] Sancer, Muzaffer, 1974, a.g.e., s. 53-54
[63] Geiss, Imanuel. Epochen und Strukturen, Grundzüge einer Universalgeschichte für die Oberstufe. Frankfurt am Main 1994, s. 16
[64] Uraz, Murat. Türk Mitolojisi. 1994 Istanbul, s. 15-16
[65] Kramer, Samuel Noah, a.g.e., s. 114-115
[66] Farrohi, Bacelan. Aferineşe Cehan där Äsatir (Sumer). Tahran, s. 145
[67] Uhlig, Helmut, a.g.e., s. 21-22
[68] Uhlig, Helmut, a.g.e., s. 30-31
[69] Karalioğlu, Seyit Kemal. Türk Edebiyatı Tarihi. 1973 Istanbul, s. 47-48
[70] Veliev, Kamil. Elin Yaddaşı Dilin Yaddaşı. Bakı 1988, s. 16
[71] Ravendi, Murteza. Tarihe ictimaiye Iran. 1963 Tahran, s. 168
[72] Uhlig, Helmut, a.g.e., s. 17
[73] Veliev, Kamil. a.g.e., s. 15
[74] Uraz, Murat. a.g.e., s. 140-141
[75] Kramer, Samuel Noah. Mesopotamien. 1971 Hamburg, s. 106-107
[76] Uraz, Murat. a.g.e., s. 133-139
[77] Diyakonof, V. & V. Kuvalof. Tarihe Cehane Bastan. 1969 Tahran, s. 156
[78] Sencer, Muzaffer. 1974 a.g.e., s. 156
[79] Durant, Will. Kulturgeschichte der Menschheit. 1985 Köln, s. 109-116
[80] Nevruz.1995 a.g.e., s. 31
[81] Kramer, Samuel Noah, a.g.e., s. 113
[82] Çıg, Muazzez Ilmiye. Sumerli Ludingirra. 1996 Istanbul, s. 19-24
[83]Nevruz 1995. a.g.e., s.131
[84] Sencer, Muzaffer. 1974 a.g.e., s. 53
[85] Veliyev, Kamil. 1988. a.g.e., s. 59
[86] Karalıoğlu, Seyit Kemal. 1973 a.g.e., s. 63-65
[87] Veliyev, Kamil. 1988. a.g.e., s. 44-45
[88] Nevruz 1995. a.g.e., 168-171
[89] Delitzsch, F. Sumerische Glossar. 1914 Leipzig, s. 12-13
[90] Talat Tekin. Orhun Yazıtları, 2003 Istanbul, s. 111
[91] Delitzsch, F., a.g.e., s. 36-37
[92] Talat Tekin. Orhun Yazıtları, 2003 Istanbul, s. 97
[93] Mahtımgulı Divanı. 1907 Taşkent, s. 52
[94] Delitzsch, F. Sumerische Glossar. 1914 Leipzig, s.34-35
[95] Parrot, Andre. “Sumer” 1960 München, s.64-65
[96] Deimel, Anton. 1939 a.g.e., s. 83 ve Çığ, M. I. “Ibrahim Peygamber”1997, s.90
[97]Delitzsch, F. Sumerische Glossar. , s. 34-35 ve Deimel, Anton. a.g.e., s. 24
[98] Uhlig, Helmut, 1976 a.g.e., s. 29
[99] Uraz, Murat 1994, a.g.e., s. 53
[100]Veliyev, Kamil.1988, a.g.e., s. 22
[101] Çığ, M. I. Kur´an, Incil ve Tevrat´ın Sumerdeki Kökleri.1995 Istanbul, s.18
[102] Karalıoglu, Seyit Kemal. Türk Edebiyatı Tarihi. 1973 Istanbul, s. 26
[103] Kramer, S. N. Mesopotamien 1971 Hamburg, s. 42-43
[104] Kramer, S. N. Sumerische Literar Texte aus Nippur 1961, s. 11
[105] Uraz, Murat 1994, a.g.e., s. 306-310
[106] Uraz, Murat 1994, a.g.e., s. 310
[107] Karalıoglu, Seyit Kemal. 1973 a.g.e., s. 25-26
[108] Köse, Mäti. Korkut Ata 1990 Aşkabat, s. 26-40
[109] Veliev, Kamil. 1988, a.g.e., s. 39
[110] Ahmet Bekmırat. Göroglınıñ izleri 1988 Aşkabat
[111] Weirich, R. & Bürk, Gerhard. Grundzüge der Geschichte 1972 Berlin, s.1
[112] Uraz, Murat. a.g.e., s. 310-311
[113] Kramer, S. N. 1961, a.g.e., s. 13-14).
[114] Karalioğlu, Seyit Kemal 1973, a.g.e., s. 15
[115] Kramer, S. N. 1971, a.g.e., s. 141
[116] Kramer, S. N. 1961, a.g.e., s.13- 14
[117] Kramer, S. N. 1961, a.g.e., s.12- 14
[118] Kramer, S. N. 1971, a.g.e., s. 177
[119] Ifrah, Georg. Universalgeschichte der Zahlen 1991, s. 74
[120] Becker, Friedrich. Geschichte der Astronomie 1980 Zürich, s. 14-17
[121] Ahmet Bekmırat. “Andalib hem Oguznamaçılık däbi” 1987 Aşkabat, s. 54-82
[122] Sarianidi, Viktor. Türkmen Medeniyeti jurnalı 1. sayı 1994 Aşkabat, s. 32
[123] Oberhuber, Karl. Die Kultur des Altenorient 1972 Frankfurt a.M., s. 319
[124] Türkmenistan SSSR-niñ Trıhı, 1. cild 1959 Aşkabat, s. 38
[125] Kramer, S. N. 1971 a.g.e., s. 142
[126] Kramer, S. N. 1971 a.g.e., s. 153
[127] Schmökel, Hartmut. Kulturgeschichte des Altenorient. 1961 Stuttgart, s.235-7
[128] Schmökel,H. a.g.e., s. 244-246
[129] Moskati, Sabatino. Wie erkenne ich Mesopotamische Kunsz. 1979 Stuttgart, s. 8 -10
[130] Margueron, Jean-Claude. Die Grossen Kultur der Welt 1989 München, s.148
[131] Margueron, Jean-Claude. a.g.e., s. 190
[132] Mämmedof, Mämmed. Türkmen Medeniyeti jurnalı 1993/1 Aşkabat, s.12-15
[133] Sarianidi, Viktor. Türkmen Medeniyeti jurnalı 1994/1 Aşkabat, s. 31
[134] Kurayeva, Gurbancemal.Türkmen Medeniyeti jurnalı 1994/2 Aşkabat, s.14-16
[135] Masson V. M. “Altındepe” 1981 Leningrad, s.110
[136] Antonova Y. V. “Oçerki Kulturi drevnih Zemledelssiv Predney i Sredney Azii” 1984 Moskova, s.124
[137] Masson, V. M. „ Das Land der Tausend Städte“ 1987 München, s. 22-28
[138] Masson, V. M. 1987 a.g.e., s. 37-38
[139] Masson, V. M. 1987 a.g.e., s. 38-40
[140] Masson, V. M. 1987 a.g.e., s. 41-43
[141] Mateveev, K. & Sazonov, A. “Zemlya Drevnego Dvureçie”1986 Moskva, s.38
[142] Sarianidi, Viktor. “Türkmen Medeniyeti jurnalı”1994/1 Aşkabat, s. 31-33
[143] Hommel, Fritz. ”Ethnologie und Geographie des Alten Orient” 1925 München, s.22-24
[144] Doris, Jonas & Jonas A. David. “Das erste Welt” 1979 Hamburg,s. 34
[145] Berlitz, Charls. “Die Wunderbare Welt der Sprache” 1982 Wien, s.19-22
[146] Faster, Richard. “Sprache der Eiszeit” 1980 München, s. 14-15
[147]Faster , Richard.1980 a.g.e., s. 48-49
[148] Faster , Richard.1980 a.g.e., s. 16
[149] Faster , Richard.1980 a.g.e., s. 18-19
[150] Störig, Hans Juachim. “Abenteuer Sprache” 1987 Berlin, s. 261-262
[151] Pirniya, Hasan. Tarihe Irane Bastan 1969 Tahran, s. 10-11
[152] Störig, Hans Juachim. “Abenteuer Sprache” 1987 a.g.e., s. 333
[153] Hommel, Fritz. “Ethnologie und Geographie des Alten Orient” 1925 München, s.16-22
[154] Zakar, Andreyas. “Current Antropologie” A World Journal of the Sceinces of Man” February-1971, s. 215
[155] Poppe, Nikoleos. “Ein altes Kulturwort in den Altaischen Sprachen” 1953 Helsinki, s. 23-24
[156] İskenderi, Irec. Där Tarikiye Hezareha. 1985, Paris, s. 215
[157] Caferoglu, Ahmet. “Türk dili Tarihi” 1984 Istanbul, s. 16
[158] Ödekof, Ödek.“Şumer hakında kelamagız” Yaşlık jurnalı 1990/12 Aşkabat,s.30
[159] Türkmen Edebiýatynyñ taryhy, cild 1, s. 14, Aşgabat-1975
[160] Gulla, Nazar. 1986. Gadymdan galan Nushalar, s. 8-9. Aşgabat
[161] Türkler Ansiklopedisi, Ankara-2002, s. 631
[162] Hübner & Reizammer 1987, Inim Kiengi 3, 18 Marktredwitz-1987
[163] Soden , W. V. & Landsberger, B. “Die Eigenbegriflichkeit der Babylonischer Wissenschaft” Darmstedt- 1965,s. 24-27
[164] Hübner & Reizammer 1987, Inim Kiengi 3, s. III. Marktredwitz.
[165]Hübner & Reizammer 1987, Inim Kiengi 3, s. 6-21
[166]Jaspers, Karl. 1949. Vom Ursprung und Zeit der Geschichte, s. 69. München
[167] Falkenstein, Adam. 1959. Das Sumerische, s. 20. Leiden
[168] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit Übungsstücken und zwei Anhängen Liste ..., s. 11-16. Roma
[169] Falkenstein, A. 1959, Das Sumerische, s. 20
[170] Deimel, Anton. 1939, a.g.e. , s. 15
[171] Falkenstein, A. Das Sumerische. 1959, s. 33
[172] Csöke, Sandor. 1979. The Sumerien and Ural-Altaik element in the Old Slavic Language. S. 36-38. München
[173] Delitzsch, F. 1914. Kleine Sumerische Sprachlehre, s. 15-16 Leipzig
[174] Falkenstein, A. 1959, a.g.e., s. 33
[175] Falkenstein, A. 1959, a.g.e., s. 33
[176] Delitzsch, F. 1914. Kleine Sumerische Sprachlehre, s. 15-16 Leipzig
[177] Delitzsch, F., a.g.e., s. 17-18
[178] Delitzsch, F., a.g.e., s. 38-39 + Arno, Poebel. Grunzüge der Sumerische Grammatik, s. 16 Rostok-1923.
[179] Falkenstein, A. 1959, a.g.e., s. 35
[180] Delitzsch, F., a.g.e., s. 28
[181] Falkenstein, A. 1959, a.g.e., s. 31-32
[182] Grönbech, Kaare. 1995 Türkçenin Yapisi, s. 58-59. Ankara
[183] Falkenstein, Adam. 1959. Das Sumerische, s. 32. Leiden
[184] Falkenstein, Adam a.g.e. 1959, s. 38
[185] Csöke, Sandor, 1979, a.g.e. s. 21
[186] Falkenstein, Adam a.g.e. 1959, s. 39
[187] Poebel, Arno. 1923. Grundzüge der Sumerische Grammatik, s. 20 Rostok
[188] Grönbech, Kaare. 1995 Türkçenin Yapisi, s. 35. Ankara
[189] Delitzsch, F. 1914. Kleine Sumerische Sprachlehre, s. 55 Leipzig
[190] Delitzsch, F, 1914, a.g.e., s. 55
[191] Falkenstein, Adam. 1959. Das Sumerische, s. 39 Leiden
[192] Poebel, Arno. 1923, a.g.e., s. 30
[193] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 55
[194] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 55-56
[195] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 39
[196]Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 39
[197] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 56
[198]Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 39
[199]Grönbech, Kaare. 1995 Türkçenin Yapisi, s. 42 Ankara
[200] Delitzsch, F. 1914, a.g.e. s. 56
[201] Poebel, Arno. 1923. Grundzüge der Sumerische... s. 15
[202] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 34-40
[203] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 35
[204] Delitzsch, F. 1914, a.g.e. s. 45
[205] Csöke, Sandor. 1979. The Sumerien and Ural-Altaik... s. 42
[206] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 40
[207] Delitzsch, F. 1914. Kleine Sumerische Sprachlehre, s. 36-40 Leipzig
[208] Hübner, B. & Reizammer, A. 1987, Inim Kiengi 3, s.74-75
[209] Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 54
[210] Hübner, B. & Reizammer, A. 1987, a.g.e., s.74-75
[211] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 41
[212] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit... , s.20 (a.g.e.)
[213] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 41
[214] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit... , s.42 (a.g.e.)
[215] Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 49-51
[216] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit... , s.52 (a.g.e.)
[217] Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 54-56
[218] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 42-43
[219] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 51-53
[220] Sümer dilindeki “uku” sözcüğüne çok benzer ve aynı anlamı taşıyan sözcük “OK” görünüşünde eski Oğuzcada “tayfa”, “boy”, kabile” anlamında vardır (Sümer Faruk. Oguzlar-Türkmenler. Giriş bölümü).
[221] Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 98-99
[222] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 53
[223] Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 101
[224] Deimel, Anton. 1939. Sumerische Grammatik mit... , s.29 (a.g.e.)
[225]Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 53
[226] Hübner, B. & Reizammer, A. 1987, a.g.e., s. 112
[227]Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 97
[228] Falkenstein, Adam. 1959, a.g.e., s. 53-54
[229]Delitzsch, F. 1914, a.g.e., s. 45
[230] : Paul Frischauer ;Der Mensch macht seine Welt; 1962-Hamburg
[231] :Gina Pischel, “Grosse Kunstgeschichte Der Welt” München-1975, s. 226
[232] Karl Müller, Verlag, Archelogie Die Abentuer und Entdeckungen, Strazburg-1990, s. 226.
[233] Will Durant, Kulturgeschicht der Menschheit, Köln-1985, s. 109-110.
[234] a.g.e. s. 115.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder